جوشکاری، ستون فقرات بسیاری از صنایع است و نقش حیاتی در ساخت‌وساز، تولید و نگهداری ایفا می‌کند. از پل‌های عظیم تا قطعات کوچک خودرو، رد پای این حرفه ارزشمند دیده می‌شود. اما پشت شعله‌های درخشان و جرقه‌های خیره‌کننده، مجموعه‌ای از عوارض شغلی و خطرات پنهان نهفته است که سلامت جوشکاران را تهدید می‌کند. این مقاله، راهنمای جامعی برای شناخت این عوارض جوشکاری، از آسیب‌های کوتاه‌مدت تا بیماری‌های بلندمدت، و همچنین بررسی اصول ایمنی ضروری برای مقابله با آن‌هاست. هدف ما نه ترساندن، بلکه آگاهی‌بخشی و توانمندسازی جوشکاران برای حفظ سلامت خود در محیط کار است، زیرا با رعایت نکات ایمنی، می‌توان بسیاری از این خطرات را به حداقل رساند و آینده‌ای سالم‌تر را برای این قشر زحمتکش تضمین کرد.
یکی از مهم‌ترین خطرات شغل جوشکاری، همچون برق زدگی چشم و سوختگی پوست استنشاق دود و گازهای سمی است که در فرآیند جوشکاری آزاد می‌شوند. این ذرات میکروسکوپی و گازهای نامرئی، حاوی اکسیدهای فلزی، اوزون، مونوکسید کربن و ترکیبات نیتروژن هستند. قرار گرفتن در معرض این آلاینده‌ها میتواند به عوارض جوشکاری کوتاه‌مدت مانند “تب فلز” منجر شود. به عنوان مثال، جوشکاری که بدون تهویه مناسب در فضای بسته کار می‌کند، ممکن است پس از چند ساعت دچار علائمی شبیه آنفولانزا شود که نشانه‌ای از تب فلز است. این عارضه معمولاً موقتی است، اما هشداری جدی برای رعایت ایمنی است.
استنشاق مداوم دود و ذرات سمی، میتواند به بیماری‌های تنفسی جدی و مزمن در جوشکاران منجر شود. برونشیت مزمن، آسم شغلی و فیبروز ریه از جمله این عوارض جوشکاری هستند که به تدریج سلامت ریه‌ها را تحلیل می‌برند. برای مثال، آقای احمدی، جوشکار با سابقه ۲۰ ساله، سال‌هاست که از سرفه مزمن و تنگی نفس رنج می‌برد؛ وضعیتی که پزشکان آن را ناشی از عدم استفاده کافی از ماسک و تهویه نامناسب در سال‌های اولیه کارش می‌دانند. این بیماری‌های جوشکاران می‌توانند کیفیت زندگی را به شدت کاهش دهند و نیاز به مراقبت‌های پزشکی طولانی‌مدت دارند. با این حال، با استفاده از ماسک‌های تنفسی مناسب و سیستم‌های تهویه قوی، می‌توان از بروز آن‌ها تا حد زیادی جلوگیری کرد.
برخی از ترکیبات موجود در دود جوشکاری، مانند کروم شش‌ظرفیتی، نیکل و کادمیوم، سرطان‌زا شناخته شده‌اند و می‌توانند خطر ابتلا به سرطان ریه، کلیه، حنجره و مثانه را افزایش دهند. علاوه بر این، مسمومیت با فلزاتی مانند منگنز، که در برخی فرآیندهای جوشکاری آزاد می‌شود، میتواند به آسیب‌های عصبی جدی و دائمی منجر شود. یک مورد تلخ، جوشکاری بود که پس از سال‌ها کار بدون تهویه مناسب، دچار علائم پارکینسونیسم شد؛ وضعیتی که پزشکان آن را به مسمومیت مزمن با منگنز مرتبط دانستند. این بیماری‌های جوشکاران، اهمیت پایش سلامت و رعایت دقیق پروتکل‌های ایمنی را دوچندان می‌کند و نشان می‌دهد که همه مشاغل خطرات خاص خود را دارند که با آگاهی و رعایت نکات ایمنی قابل کنترل هستند.
چشم‌ها، آسیب‌پذیرترین عضو در برابر خطرات شغل جوشکاری هستند. اشعه‌های فرابنفش (UV) و مادون قرمز (IR) ساطع شده از قوس الکتریکی، می‌توانند به سرعت به چشم آسیب برسانند. شایع‌ترین عارضه، “فلش‌برن” یا برق‌زدگی چشم است که با درد شدید، قرمزی و حساسیت به نور همراه است. تصور کنید جوشکاری که برای لحظه‌ای ماسک خود را بالا می‌زند و ناگهان قوس الکتریکی روشن می‌شود؛ درد سوزاننده و احساس شن در چشم، نتیجه آنی این بی‌احتیاطی است. خوشبختانه، این عارضه معمولاً موقتی است و با استراحت و قطره‌های چشمی بهبود می‌یابد، اما تکرار آن میتواند آسیب‌های جدی‌تری به بار آورد.
علاوه بر فلش‌برن، قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض اشعه‌های مضر میتواند به عوارض جوشکاری جدی‌تری مانند کاتاراکت (آب مروارید) منجر شود که بینایی را به تدریج کاهش می‌دهد. داستان جوشکاری که در سنین میانسالی دچار آب مروارید شد و پزشکان آن را به سال‌ها کار بدون عینک ایمنی مناسب در زیر ماسک جوشکاری نسبت دادند، نمونه‌ای از این آسیب‌های تدریجی است. همچنین، پرتاب ذرات داغ فلز، جرقه‌ها و تراشه‌ها نیز می‌توانند باعث آسیب‌های فیزیکی مستقیم به چشم شوند. استفاده از محافظ چشم مناسب، حیاتی‌ترین گام در پیشگیری از این بیماری‌های جوشکاران است و نشان می‌دهد که با وجود خطرات، می‌توان با ابزارهای ساده از سلامت خود محافظت کرد.
خطرات شغل جوشکاری تنها به دود و اشعه محدود نمی‌شود؛ محیط کار جوشکاری مملو از ریسک‌های فیزیکی است. برق‌گرفتگی، یکی از مهلک‌ترین عوارض جوشکاری است که میتواند در اثر تماس با تجهیزات معیوب یا کار در محیط‌های مرطوب رخ دهد. تصور کنید جوشکاری که در یک کارگاه نمناک، کابل دستگاهش دچار پارگی شده و ناگهان دچار شوک الکتریکی می‌شود؛ این حادثه میتواند منجر به آسیب‌های جدی یا حتی مرگ شود. سوختگی‌ها نیز ناشی از تماس با فلز داغ، جرقه‌ها و اشعه بسیار شایع هستند. هر شغلی خطرات خاص خود را دارد و در جوشکاری، آگاهی از این خطرات فیزیکی و رعایت پروتکل‌های ایمنی، حیاتی است.
| فرایند جوشکاری | مهم‌ترین خطرات |
|---|---|
| جوشکاری قوسی دستی (SMAW) | دود و گازهای سمی (مانند منگنز، سرب، کروم)، برق‌گرفتگی، سوختگی، جرقه و پاشش، آسیب چشم (برق‌زدگی)، سروصدا |
| جوشکاری قوسی با گاز محافظ (MIG/MAG) | دود و گازهای سمی (از جمله ازن و اکسیدهای نیتروژن)، سوختگی، پاشش فلز مذاب، آسیب چشم، برق‌گرفتگی، سروصدا |
| جوشکاری قوسی تنگستن با گاز محافظ (TIG) | تولید ازن و اکسیدهای نیتروژن، آسیب چشم، سوختگی، برق‌گرفتگی، دود کمتر اما گازهای خطرناک، پاشش کم |
| جوشکاری زیرپودری (SAW) | دود و گازهای سمی، سوختگی، برق‌گرفتگی، خطرات مکانیکی (حرکت قطعات)، سروصدا |
| جوشکاری مقاومتی (نقطه‌ای و درزدار) | برق‌گرفتگی، سوختگی، فشار مکانیکی، دود و بخار فلزات، سروصدا |
| جوشکاری با شعله گاز (اکسی‌استیلن) | سوختگی شدید، انفجار و آتش‌سوزی، استنشاق گازهای سمی (مانند CO)، آسیب چشم، کمبود اکسیژن |
| برش پلاسما | تولید دود و گازهای سمی، سوختگی، آسیب چشم، سروصدا، برق‌گرفتگی |
| برش اکسی‌گاز | سوختگی، انفجار، استنشاق گازهای سمی، آسیب چشم، کمبود اکسیژن |
جرقه‌های جوشکاری می‌توانند به راحتی مواد قابل اشتعال را مشتعل کرده و منجر به آتش‌سوزی یا حتی انفجار در فضاهای بسته شوند. یک حادثه رایج، آتش‌سوزی در کارگاهی بود که جرقه‌های جوشکاری به نزدیکی بشکه‌های حاوی تینر رسید و فاجعه آفرید. علاوه بر این، وضعیت‌های نامناسب بدنی در حین کار، حمل بارهای سنگین و تکرار حرکات، به آسیب‌های اسکلتی-عضلانی مانند کمردرد، گردن‌درد و سندرم تونل کارپال در جوشکاران منجر می‌شود. این عوارض جوشکاری، اگرچه کمتر مهلک هستند، اما می‌توانند کیفیت زندگی را به شدت تحت تأثیر قرار دهند و نیاز به ارگونومی صحیح در محیط کار را برجسته می‌کنند. با رعایت اصول ایمنی و ارگونومی، می‌توان این خطرات را نیز به حداقل رساند.
با شناخت عوارض جوشکاری، نوبت به راهکارهای پیشگیری می‌رسد. رعایت اصول ایمنی جوشکاری، سپر دفاعی هر جوشکار در برابر خطرات شغل جوشکاری است. استفاده صحیح از تجهیزات حفاظت فردی (PPE) مانند ماسک جوشکاری با فیلتر مناسب، دستکش‌های مقاوم، لباس کار ضد حریق و کفش ایمنی، اولین و مهم‌ترین گام است. به یاد داشته باشید که یک ماسک جوشکاری استاندارد، نه تنها از چشمان شما در برابر فلش‌برن محافظت می‌کند، بلکه با فیلتر کردن ذرات، ورود دود سمی به ریه‌ها را نیز به حداقل می‌رساند. این تجهیزات، ابزارهای ساده اما فوق‌العاده مؤثری برای حفظ سلامت شما هستند.
تهویه مناسب محیط کار، به ویژه در فضاهای بسته، برای کاهش غلظت دود و گازهای سمی حیاتی است. استفاده از سیستم‌های تهویه موضعی (LEVs) در کنار تهویه عمومی، میتواند به طور چشمگیری خطرات تنفسی را کاهش دهد. شرکتی که پس از بروز چندین مورد تب فلز در کارگرانش، اقدام به نصب سیستم‌های تهویه پیشرفته در هر ایستگاه جوشکاری کرد، شاهد کاهش چشمگیر بیماری‌های جوشکاران و افزایش رضایت شغلی بود. آموزش و آگاهی مستمر جوشکاران در مورد خطرات، نحوه استفاده صحیح از PPE و روش‌های ایمن کار، از دیگر ارکان اصلی پیشگیری از عوارض جوشکاری است. آگاهی، اولین قدم برای ایمنی است.
معاینات پزشکی دوره‌ای برای جوشکاران، نقش کلیدی در تشخیص زودهنگام بیماری‌های جوشکاران و پایش سلامت آن‌ها دارد. این معاینات می‌توانند آسیب‌های ریوی، چشمی یا عصبی را پیش از جدی شدن شناسایی کنند. پزشکی که در معاینه دوره‌ای، متوجه تغییرات جزئی در عملکرد ریه یک جوشکار جوان شد و با توصیه‌های به موقع، از پیشرفت بیماری جلوگیری کرد، نمونه‌ای از اهمیت این پایش‌هاست. همچنین، مدیریت صحیح فضای کار، شامل جلوگیری از تجمع مواد قابل اشتعال و رعایت ارگونومی، به کاهش خطرات فیزیکی و اسکلتی-عضلانی کمک شایانی می‌کند. سلامت شغلی جوشکاری یک مسئولیت مشترک است که با همکاری کارفرما و کارگر محقق می‌شود.
جوشکاری، حرفه‌ای ارزشمند و ضروری است که با رعایت اصول ایمنی، میتواند بدون به خطر انداختن سلامت انجام شود. عوارض جوشکاری، از آسیب‌های چشمی و تنفسی گرفته تا خطرات فیزیکی، واقعی هستند اما قابل پیشگیری. همانطور که در هر شغل دیگری خطراتی وجود دارد، در جوشکاری نیز با آگاهی و رعایت نکات ایمنی می‌توان از بروز آن‌ها جلوگیری کرد. با سرمایه‌گذاری در تجهیزات حفاظت فردی استاندارد، ایجاد تهویه مناسب، آموزش مستمر و انجام معاینات پزشکی دوره‌ای، می‌توانیم محیطی امن‌تر برای جوشکاران فراهم آوریم. به یاد داشته باشید که سلامت شما، ارزشمندترین دارایی است. با آگاهی و مسئولیت‌پذیری، هم کارفرما و هم کارگر می‌توانند در راستای کاهش خطرات شغل جوشکاری و تضمین آینده‌ای سالم‌تر برای این قشر زحمتکش گام بردارند.
