جوشکاری، حرفه‌ای حیاتی و پرکاربرد در صنایع مختلف است، اما مانند هر فعالیت صنعتی دیگری، خطرات خاص خود را نیز دارد. یکی از شایع‌ترین و در عین حال نادیده گرفته شده‌ترین این خطرات، سوختگی پوست در جوشکاری است. این سوختگی‌ها، همچون برق زدگی چشم در جوشکاری که اغلب ناشی از اشعه‌های مضر قوس الکتریکی یا تماس با حرارت بالا هستند، می‌توانند از یک آفتاب‌سوختگی شدید تا آسیب‌های جدی‌تر متغیر باشند. در این مطلب جامع، به بررسی دقیق علل ایجاد سوختگی‌های پوستی در محیط جوشکاری، ارائه راهکارهای عملی برای پیشگیری از آن‌ها و همچنین معرفی روش‌های صحیح درمان و کمک‌های اولیه خواهیم پرداخت تا جوشکاران بتوانند با آگاهی کامل، ایمنی خود را تضمین کنند.
شناخت عوامل اصلی که منجر به سوختگی پوست در جوشکاری می‌شوند، گام نخست در پیشگیری است. این آسیب‌ها تنها به تماس مستقیم با شعله محدود نمی‌شوند، بلکه طیفی از خطرات پنهان و آشکار را در بر می‌گیرند. از اشعه‌های نامرئی گرفته تا جرقه‌های پرتابی و سطوح داغ، هر یک می‌توانند به پوست آسیب برسانند. در ادامه به تفصیل به این عوامل می‌پردازیم تا درک عمیق‌تری از چگونگی وقوع این حوادث به دست آوریم.
یکی از اصلی‌ترین و در عین حال کمتر محسوس‌ترین عوامل سوختگی پوست در جوشکاری، تابش شدید اشعه‌های ماوراء بنفش (UV) و فرابنفش (IR) ساطع شده از قوس الکتریکی است. اشعه UV، مشابه نور خورشید، باعث آسیب به سلول‌های پوستی و بروز علائمی شبیه به آفتاب‌سوختگی شدید (قرمزی، درد، تاول) می‌شود که به آن “آفتاب‌سوختگی جوشکاری” نیز می‌گویند. اشعه IR نیز با ایجاد حرارت، به عمق پوست نفوذ کرده و می‌تواند باعث سوختگی حرارتی شود. این اشعه‌ها حتی در صورت عدم تماس مستقیم، می‌توانند به پوست آسیب برسانند و اثرات تجمعی آن‌ها در درازمدت خطرناک است.
| مرحله | شرح اقدام اورژانسی |
|---|---|
| ۱ | قطع تماس با منبع سوختگی: بلافاصله فرد را از منبع حرارت، جرقه یا فلز داغ دور کنید. |
| ۲ | خنک کردن محل سوختگی: محل سوختگی را به مدت ۱۰ تا ۲۰ دقیقه زیر آب خنک (نه یخ) بگیرید تا حرارت پوست کاهش یابد. |
| ۳ | حذف اشیای تنگ: اگر در اطراف محل سوختگی انگشتر، ساعت یا لباس تنگ وجود دارد، به آرامی و قبل از ورم کردن خارج کنید. |
| ۴ | پوشاندن محل سوختگی: محل سوختگی را با گاز استریل یا پارچه تمیز و بدون پرز به آرامی بپوشانید. از بستن محکم خودداری کنید. |
| ۵ | عدم استفاده از مواد خانگی: از مالیدن روغن، کره، خمیردندان یا پمادهای خانگی روی سوختگی خودداری کنید. |
| ۶ | عدم ترکاندن تاول‌ها: اگر تاول ایجاد شده، آن را نترکانید تا از عفونت جلوگیری شود. |
| ۷ | در صورت نیاز، مراجعه به پزشک: اگر سوختگی وسیع، عمیق، همراه با تاول بزرگ یا در نواحی حساس (صورت، دست، پا، اندام تناسلی) است، فوراً به پزشک مراجعه کنید. |
علاوه بر اشعه‌ها، تماس مستقیم با جرقه‌های داغ، پاشش فلز مذاب و یا لمس تصادفی قطعات فلزی که پس از جوشکاری به شدت داغ هستند، از دیگر علل رایج سوختگی‌های حرارتی محسوب می‌شوند. این نوع سوختگی‌ها معمولاً موضعی‌تر اما با شدت بیشتری همراه هستند و می‌توانند باعث سوختگی‌های درجه دو و سه شوند.
گاهی اوقات، حتی با استفاده از ماسک و لباس مناسب، پوست در معرض خطر قرار می‌گیرد. اشعه‌های UV و IR می‌توانند از سطوح براق، دیوارها، کفپوش‌ها و حتی لباس‌های روشن بازتاب پیدا کرده و به نواحی محافظت نشده پوست مانند گردن، گوش‌ها و دست‌ها آسیب برسانند. این پدیده، به “بازتاب اشعه” معروف است و نیازمند توجه ویژه به محیط کار است.
متاسفانه، یکی از شایع‌ترین دلایل سوختگی پوست در جوشکاری، عدم استفاده صحیح یا کامل از تجهیزات حفاظت فردی (PPE) است. استفاده از ماسک نامناسب، لباس‌های آستین کوتاه، دستکش‌های پاره یا غیراستاندارد، و یا حتی برداشتن ماسک برای لحظه‌ای کوتاه، می‌تواند فرد را در معرض خطر جدی سوختگی قرار دهد.
پیشگیری، همواره بهترین رویکرد برای مقابله با خطرات است. در مورد سوختگی پوست در جوشکاری نیز، رعایت اصول ایمنی و استفاده صحیح از تجهیزات مناسب، می‌تواند تا حد زیادی از بروز این آسیب‌ها جلوگیری کند.
*توجه بسیار مهم:* اطلاعات ارائه شده در این جدول بر اساس تجربیات شخصی جوشکاران است و به هیچ عنوان جایگزین مشاوره و درمان پزشکی حرفه‌ای نیست. در صورت بروز سوختگی، همواره اولویت با مراجعه به پزشک و دریافت راهنمایی‌های تخصصی است. استفاده از هرگونه پماد یا ماده‌ای باید با احتیاط و ترجیحاً پس از مشورت با متخصص باشد.
| نام ماده/پماد | کاربرد رایج (بر اساس تجربه) | نکات مهم و احتیاطی |
|---|---|---|
| پماد زینک (زینک اکساید) | تسکین‌دهنده، محافظت‌کننده پوست، کمک به بهبود التهاب و قرمزی. | برای سوختگی‌های سطحی و درجه اول. از استفاده روی زخم باز و عمیق خودداری شود. |
| پماد میموزا (مانند برند سی گل) | ترمیم‌کننده و بازسازی‌کننده پوست، کمک به کاهش التهاب و قرمزی. | معمولاً برای سوختگی‌های درجه اول و دوم سطحی. |
| پماد ادیب درم یا آلفا | کمک به ترمیم بافت آسیب‌دیده، کاهش التهاب و درد. | مخصوص سوختگی‌ها، اما باز هم مشورت با پزشک توصیه می‌شود. |
| پماد سیلور (نقره سولفادیازین) | ضد عفونی‌کننده قوی، کمک به بهبود سوختگی‌های عمیق‌تر. | فقط با تجویز پزشک، به خصوص برای سوختگی‌های درجه دو و سه. |
| پماد لیدوکائین | کاهش موقت درد و بی‌حس‌کننده موضعی. | فقط برای تسکین درد. روی زخم باز استفاده نشود. |
| روغن زیتون | مرطوب‌کننده و تسکین‌دهنده (بر اساس باورهای سنتی). | به هیچ وجه بلافاصله پس از سوختگی استفاده نشود، می‌تواند حرارت را حبس کند و باعث عفونت شود. فقط پس از خنک شدن کامل و برای مرطوب نگه داشتن پوست بهبود یافته. |
| ژل آلوورا | خنک‌کننده، تسکین‌دهنده، کمک به بازسازی پوست. | برای سوختگی‌های درجه اول و دوم سطحی. از ژل خالص و بدون افزودنی استفاده شود. |
| سودوکرم | تسکین‌دهنده، محافظت‌کننده، ضد التهاب (معمولاً برای ادرار سوختگی نوزاد). | برای سوختگی‌های سطحی و التهاب پوستی. |
| پماد اکبر | معمولاً پمادی سنتی/گیاهی برای ترمیم و تسکین (کاربرد دقیق بسته به ترکیبات). | ترکیبات آن ممکن است متفاوت باشد. با احتیاط و پس از اطمینان از عدم حساسیت استفاده شود. |
منبع: weldskill.ir
تجهیزات حفاظت فردی، اولین و مهم‌ترین خط دفاعی شما در برابر سوختگی‌های جوشکاری هستند. انتخاب و استفاده صحیح از آن‌ها حیاتی است:
کلاه و ماسک جوشکاری: ماسک جوشکاری با لنز مناسب (با درجه تیرگی کافی) نه تنها از چشم‌ها محافظت می‌کند، بلکه باید صورت و گردن را نیز به طور کامل پوشش دهد. اطمینان از عدم وجود شکاف یا درز در ماسک ضروری است.
لباس کار مقاوم در برابر شعله: لباس کار باید از جنس مواد مقاوم در برابر شعله (مانند چرم، کتان ضخیم یا پارچه‌های ضد حریق) باشد و تمام بدن، از جمله آستین‌ها و پاها را بپوشاند. از لباس‌های حاوی الیاف مصنوعی که در برابر حرارت ذوب می‌شوند، اجتناب کنید.
دستکش و کفش ایمنی: دستکش‌های چرمی بلند و مقاوم در برابر حرارت برای محافظت از دست‌ها و مچ‌ها ضروری هستند. کفش‌های ایمنی پنجه فولادی و ساق بلند نیز از پاها در برابر سقوط اجسام داغ و جرقه‌ها محافظت می‌کنند.
علاوه بر PPE، ایجاد محیطی ایمن نیز در کاهش خطر سوختگی موثر است. استفاده از پرده‌های محافظ جوشکاری برای جلوگیری از پراکندگی اشعه و جرقه، تهویه مناسب برای کاهش دود و گازهای مضر، و حذف سطوح بازتابنده در اطراف محل جوشکاری، از جمله اقدامات مهم در این زمینه هستند.
آگاهی از خطرات و آموزش صحیح نحوه کار با تجهیزات، نقش کلیدی در پیشگیری دارد. جوشکاران باید با اصول ایمنی، نحوه استفاده صحیح از PPE و شناسایی خطرات احتمالی آشنا باشند. رعایت فاصله ایمن از قوس الکتریکی نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.
بازرسی منظم و نگهداری صحیح از تمامی تجهیزات حفاظت فردی و دستگاه‌های جوشکاری، تضمین‌کننده کارایی آن‌هاست. هرگونه نقص یا آسیب در PPE باید بلافاصله برطرف یا تعویض شود.
با وجود تمام تمهیدات پیشگیرانه، ممکن است گاهی سوختگی پوست در جوشکاری رخ دهد. در چنین شرایطی، اقدامات صحیح و به موقع کمک‌های اولیه می‌تواند شدت آسیب را کاهش داده و از عوارض بعدی جلوگیری کند.
اولین و مهم‌ترین اقدام، خنک کردن محل سوختگی با آب خنک (نه یخ) به مدت ۱۰ تا ۲۰ دقیقه است. هرگز از یخ به طور مستقیم استفاده نکنید، زیرا می‌تواند باعث آسیب بیشتر به بافت شود. از سوراخ کردن تاول‌ها خودداری کنید و از پمادهای خانگی یا کره و روغن بلافاصله پس از سوختگی استفاده نکنید، زیرا ممکن است باعث عفونت شوند.
سوختگی‌ها به سه درجه تقسیم می‌شوند: درجه اول (قرمزی و درد)، درجه دوم (تاول و درد شدید) و درجه سوم (آسیب به لایه‌های عمیق‌تر پوست، بی‌حسی). در صورت سوختگی‌های درجه دو با تاول‌های بزرگ، سوختگی درجه سه، سوختگی در نواحی حساس (صورت، دست، پا، ناحیه تناسلی) و یا سوختگی‌های وسیع، بلافاصله به پزشک مراجعه کنید.
پس از کمک‌های اولیه، تمیز نگه داشتن زخم و استفاده از پانسمان استریل ضروری است. علائم عفونت شامل قرمزی شدید، تورم، چرک و تب است که در صورت مشاهده باید فوراً به پزشک اطلاع داده شود. پزشک ممکن است آنتی‌بیوتیک یا پمادهای مخصوص تجویز کند.
مراقبت صحیح از سوختگی نه تنها به بهبود سریع‌تر کمک می‌کند، بلکه می‌تواند از تشکیل اسکار (جای زخم) شدید نیز جلوگیری کند. استفاده از کرم‌های ترمیم‌کننده و مرطوب‌کننده‌ها پس از بهبود اولیه، و در موارد شدیدتر، مشورت با متخصص پوست توصیه می‌شود.
سوختگی پوست در جوشکاری، خطری جدی اما قابل پیشگیری است. با رعایت دقیق اصول ایمنی، استفاده صحیح و مداوم از تجهیزات حفاظت فردی استاندارد و آگاهی از علل و عوامل خطر، می‌توان از بروز این آسیب‌ها به طور موثری جلوگیری کرد. در صورت وقوع سوختگی نیز، اقدامات کمک‌های اولیه صحیح و مراجعه به موقع به پزشک، نقش حیاتی در کاهش شدت آسیب و تسریع روند بهبودی دارد. ایمنی شما در محیط کار، اولویت اصلی است؛ آن را جدی بگیرید و همواره به یاد داشته باشید که پیشگیری بهتر از درمان است.
